Sweelinck Collectie
& Museum Geelvinck

De Sweelinck Collectie historische toetseninstrumenten is in de tweede helft van de 20e eeuw opgezet door Rien Hasselaar, indertijd adjunct-directeur van een voorloper van het huidige Conservatorium van Amsterdam.

Destijds nam belangstelling voor de authentieke muziekuitvoering van 18e en 19e eeuwse muziek toe, mede als gevolg van de hang naar grotere authenticiteit en terugkeer naar de oorsprong, die sedert de jaren ’60 de maatschappij in beweging bracht.

Steun het behoud van de Sweelinck Collectie

Ondersteun de collectie

U kunt meehelpen de restauratie van de instrumenten tot een succes te maken door het adopteren van een instrument, of maakt u een bijdrage over op de rekening van Stichting Sweelinckmuseum te Amsterdam, bankrekeningno. 54.26.06.054. Natuurlijk kunt u ook Vriend worden van ons museum en u wordt uitgenodigd op onze openingen.

Geelvinck Salon

Bezoek de kamerconcerten van de Geelvinck Salon. De programmering betreft vooral de Barok tot en met de Romantiek, bij voorkeur uitgevoerd op historische instrumenten. Naast klassieke werken, worden ook spannende combinaties met muziek en/of instrumenten uit andere culturen uitgevoerd, evenals hedendaagse composities geschreven voor deze historische instrumenten.

Bekijk de concertagenda

 

Geelvinck Festival 'Early Piano'

In 2011 heeft Museum Geelvinck het initiatief genomen voor het jaarlijkse Geelvinck Festival ‘Early Piano’ rondom de Sweelinck Collectie. Met het festival wordt aandacht gegeven aan de Sweelinck Collectie en het hieraan verbonden levend cultureel erfgoed. Het festival is inmiddels uitgegroeid tot wereldwijd toonaangevend met naast historische geïnformeerde uitvoeringen op historische piano’s, eveneens nieuwe eigentijdse werken geschreven voor de historische piano, een jaarlijks wetenschappelijk symposium, masterclasses en een concours.

Geelvinckfestival

Willem Brons en Jurn Buisman op Radio 1

Olaf van Hees op Radio 4

Voorgeschiedenis

Eind jaren ’80 werd de collectie ondergebracht bij het toenmalige Sweelinck Conservatorium, het huidige Conservatorium van Amsterdam. In 1991 kon daar het Sweelinck Museum zijn deuren openen. Door de begrotingsbezuinigingen in het nieuwe millennium en het blote feit dat het conservatorium als educatieve instelling geen functie voor erfgoed behoud heeft, zoals een museum, kon de collectie (toen ruim 120 muziekinstrumenten) aldaar niet gehandhaafd blijven.

Sedert de verhuizing van het conservatorium in 2007, is de behoudfunctie voor deze collectie in de jaren daarna stapsgewijs feitelijk onder de vleugels van Museum Geelvinck gebracht. De band met het conservatorium is overigens wel behouden gebleven: enkele belangrijke instrumenten staan ten behoeve van het vakonderwijs in het nieuwe conservatoriumgebouw en tevens maken conservatoriumstudenten gebruik van de oefenruimte van de Sweelinck Collectie. De doelstelling van de collectie is immers het bespelen van de instrumenten.

Onder de vleugels van het Geelvinck

Museum Geelvinck is een (grachten)huismuseum met als kernperiode de uitgebreide 18e eeuw en de eerste helft 19e eeuw. De focus ligt op de uiting van levensstijl binnen de geborgenheid van het eigen huis, waarin een relatie wordt gelegd tussen de historie (kernperiode) en het hedendaagse met een blik op de toekomst. De ontwikkeling van de pianoforte valt samen met de kernperiode van het museum. De pianoforte – en met name de tafelpiano – is bij uitstek het muziekinstrument dat past in de huiselijke omgeving van een grachtenhuis zoals het Geelvinck Hinlopen Huis.

De onstuimige ontwikkeling van de pianoforte en de vroege piano als huiskamerinstrument illustreert de opkomst van de burgerij en de emancipatie van de vrouw in de 18e en 19e eeuw. Naast Wenen, Londen en Parijs, was Amsterdam in de Franse Tijd een belangrijke productiestad voor pianofortes en met name tafelpiano’s. Er kan gezegd worden, dat indertijd ieder zichzelf respecterend welgesteld huishouden wel over een (tafel)piano beschikte, een trend die zich nog tot lang in de 20e eeuw heeft voortgezet. Niet voor niets is nog immer de piano het meest bespeelde muziekinstrument voor amateurs en professionals in Nederland.

Na een kwart eeuw op de Herengracht, is Museum Geelvinck eind 2015 verhuisd naar een nieuwe locatie in Zutphen: het Geelvinck Muziek Museum Zutphen in ‘De Wildeman’. Helaas was het museum eind 2019 gedwongen ook deze vestiging te verlaten; deze locatie is virtueel te bezichtigen. Op dit moment is Museum Geelvinck in overleg over mogelijke nieuwe locaties. Naast deze locaties, beschikt het museum over een kantoorlocatie in Heerde en een bescheiden museumlocatie in de catacomben van de Posthoornkerk in Amsterdam. De instrumenten zijn op aanvraag te bewonderen in beide locaties. Bovendien geeft Museum Geelvinck in beide locaties de gelegenheid aan conservatoriumstudenten en professionele musici op historische piano’s ervaring op te doen.

muziekmuseumzutphen.nl

Unieke Nederlandse collectie

Bijzonder in de Sweelinck Collectie is de vrijwel complete verzameling van in Amsterdam gebouwde 18e en 19e eeuwse tafelpiano’s. Deze instrumenten maken deel uit van het cultureel erfgoed van de Amsterdamse grachtengordel en relateren niet alleen zichtbaar, maar ook hoorbaar, aan de creatieve ontwikkeling daarvan. Dit deel van de Sweelinck Collectie (bijna 40 instrumenten) bevindt zich in de ambtelijke procedure voor op de lijst van beschermd nationaal erfgoed (Wet behoud cultureel erfgoed).

Inmiddels is door het Geelvinck Restauratiefonds – dat zich de laatste jaren met name richt op het behoud van de Sweelinck Collectie – met bijdragen van onder meer de Gravin van Bylandt Stichting en het Hendrik Mullerfonds de Lyravleugel (J.C. Schleip, ca. 1820-1830) gerestaureerd en kan – uniek in Nederland – dit instrument weer bespeeld worden. Ook de oudste in Nederland vervaardigde tafelpiano bevindt zich in de collectie (nog te restaureren), alsmede enige instrumenten die wereldwijd als historisch uniek mogen worden beschouwd.

Collectie in depot

De Sweelinck Collectie is ondergebracht in de Stichting Sweelinck Museum. Op haar beurt heeft deze stichting de collectie in bruikleen gegeven aan Museum Geelvinck, dat het beheer over de gehele collectie voert, inclusief de instrumenten die elders in (sub)bruikleen staan. Bespeelbare historische piano’s zijn in bruikleen verstrekt aan onder meer: het Conservatorium van Amsterdam, Luther Museum Amsterdam, Kasteel Loenersloot (Utrechts Landschap), Buitenplaats Akerendam (Beverwijk, Stichting Sluyterman van Loo), Buitenplaats Oud Amelisweerd (bij Utrecht), Hof Meermansburg (Leiden), Huis Midwoud (Midwoud) en Huis Schouwenburg (’t Harde). Helaas staan de meeste instrumenten nog in depot.

Internationale samenwerking

De oproep voor samenwerking in 2013 heeft geleid tot samenwerking met muziekinstrumentenmusea in binnen- en buitenland. In 2016 heeft Museum Geelvinck een samenwerkingsverband aangegaan met het Pianola Museum (Geelvinck Muziek Musea). Daarnaast zijn er initiatieven voor bredere samenwerking ontwikkeld, ook op Europees niveau.

Flashmobconcert op de brug over Keizersgracht / Reguliersgracht, met Shuann Chai aan tafelpiano Broadwood 1803, opname Daan Vree, oktober 2013

Innovatief nieuw concept

Reeds in 2010 heeft Museum Geelvinck het concept voor een netwerkmuseum geponeerd, aangezien het museum zelf onmogelijk het grote aantal muziekinstrumenten van de Sweelinck Collectie binnen zijn muren kan huisvesten en op een relevante wijze aan het publiek kan presenteren. Binnen dit innovatieve concept worden de muziekinstrumenten geplaatst op passende locaties (zoals monumenten met een mogelijkheid voor een klein muziekpodium, bijv. buitenplaatsen) door het gehele land.

Het behoud en beheer, alsmede de digitale presentatie (website) en de organisatie van het bespelen van de instrumenten (vakonderwijs, concerten, workshops enz.), worden centraal door Museum Geelvinck uitgevoerd. De collectie blijft daardoor (weliswaar virtueel) bijeen. Het kennis- en promotiecentrum, dat hierdoor ontstaat, zal ook desgevraagd service kunnen bieden aan andere musea en locaties met een of meerdere pianofortes of vroege piano’s. Deze opzet knoopt de behoefte voor vakonderwijs op deze historische instrumenten aan behoud en publieke ontsluiting van de collectie.

Het draagt bij aan het behoud van deze voor Nederland belangrijke categorie muziekinstrumenten, omdat niet alleen de Sweelinck Collectie, maar ook (vaak op zichzelf staande) instrumenten in andere musea hiervan kunnen profiteren. De opzet wordt digitaal geankerd in het Europese en ICOM netwerk voor muziekinstrumenten. Op deze wijze wordt niet alleen ‘living history’ metterdaad levendig gehouden voor volgende generaties. Tevens wordt er naar gestreefd om het bespelen van deze instrumenten onder kinderen en jongeren te entameren, alsmede het in de huidige tijd te betrekken.

Deltaplan

Hoewel momenteel enkele instrumenten bespeeld worden in het conservatorium en in ons museum, is het leeuwendeel van de collectie sedert 2007 opgeslagen. Dit heeft als gevolg, dat deze instrumenten eerst gerestaureerd dienen te worden, alvorens deze weer bespeeld kunnen worden. Hiertoe is eenmalig een ‘deltaplan voor de historische pianofortes’ noodzakelijk.

Om de collectie conform het concept netwerkmuseum toegankelijk te maken voor zowel educatieve doeleinden (pianoforte opleiding), als voor een breed publiek door geheel Nederland, en om het daaraan gekoppelde kenniscentrum op het terrein van onderhoud en restauratie in gang te kunnen zetten, is een investering noodzakelijk.

Het verdienmodel van het nieuwe concept is zodanig van opzet dat vervolgens zeer efficiënt de doorgaande carrousel van onderhoud en concerten draaiende kan worden gehouden. Echter, eerst dient een inhaalslag gemaakt te worden: ‘de cost gaet voor de baet uyt’. Het concept netwerkmuseum voor historische muziekinstrumenten wordt momenteel uitgewerkt met een bijdrage van het Mondriaanfonds.

Voor meer informatie: Jurn Buisman, buisman@geelvinck.nl of 020-6390747